Kinh tế số Việt Nam: Những rào cản chiến lược cần tháo gỡ

Kinh tế số đang dần trở thành cấu phần thiết yếu trong tăng trưởng dài hạn của Việt Nam, góp phần nâng cao năng suất, mở rộng khả năng tiếp cận thị trường và thúc đẩy chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Tuy nhiên, để khai thác tối đa tiềm năng của nền kinh tế số, Việt Nam cần nghiêm túc nhìn nhận và xử lý hàng loạt thách thức đang đặt ra trong giai đoạn hiện tại.

Kinh tế số đang dần trở thành động lực tăng trưởng dài hạn của Việt Nam

Nền tảng hạ tầng số còn phân mảnh

Sự phát triển của kinh tế số phụ thuộc chặt chẽ vào hạ tầng công nghệ thông tin. Dù tỷ lệ người dùng internet ở Việt Nam đạt mức cao so với khu vực, song chất lượng đường truyền và mức độ bao phủ tại các vùng nông thôn, miền núi vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. Tình trạng bất bình đẳng trong tiếp cận công nghệ tạo ra khoảng cách số, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả phổ cập dịch vụ số.

Ngoài ra, năng lực phân tích và khai thác dữ liệu lớn còn hạn chế, do thiếu cơ sở dữ liệu đồng bộ và các nền tảng công nghệ lõi. Nhiều doanh nghiệp phải phụ thuộc vào công nghệ từ bên ngoài, khiến khả năng làm chủ và bảo vệ thông tin chiến lược bị suy giảm. Cùng với đó, vấn đề an ninh mạng ngày càng phức tạp, trong khi hành lang pháp lý về bảo mật dữ liệu cá nhân vẫn còn chậm hoàn thiện.

Khoảng cách hạ tầng số giữa đô thị và nông thôn là rào cản lớn trong tiến trình chuyển đổi số

Thiếu hụt nhân lực số có kỹ năng chuyên sâu

Nguồn cung nhân lực phục vụ chuyển đổi số hiện không theo kịp nhu cầu thị trường. Việt Nam đối mặt với sự khan hiếm nhân sự chất lượng cao trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu, an toàn thông tin và phát triển phần mềm. Sự lệch pha giữa chương trình đào tạo và yêu cầu thực tế khiến nhiều sinh viên ra trường chưa đủ năng lực đáp ứng công việc chuyên môn.

Tình trạng chảy máu chất xám cũng diễn ra đáng kể, khi nhiều tài năng lựa chọn làm việc cho các tập đoàn đa quốc gia hoặc ra nước ngoài. Bên cạnh đó, kỹ năng số cơ bản vẫn chưa phổ biến trong cộng đồng – đặc biệt ở nhóm lao động lớn tuổi và khu vực nông thôn – làm chậm quá trình chuyển đổi số toàn diện.

Khung pháp lý chưa bắt nhịp với thực tiễn

Tốc độ phát triển nhanh chóng của công nghệ đòi hỏi pháp luật phải có tính thích ứng cao, nhưng hiện tại, hệ thống pháp lý tại Việt Nam vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Nhiều lĩnh vực quan trọng như bảo vệ dữ liệu cá nhân, quản lý thương mại điện tử xuyên biên giới, tài sản số và ứng dụng AI vẫn thiếu quy định cụ thể, tạo ra khoảng trống pháp lý và tiềm ẩn rủi ro.

Việc triển khai các mô hình kinh doanh mới như nền tảng số, kinh tế chia sẻ hay các dịch vụ xuyên biên giới gặp không ít trở ngại do thiếu hướng dẫn thống nhất. Cùng với đó, công tác thu thuế từ các nền tảng công nghệ quốc tế vẫn còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến công bằng cạnh tranh và nguồn thu ngân sách.

Áp lực cạnh tranh từ doanh nghiệp công nghệ toàn cầu

Trong quá trình hội nhập, các doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt từ các tập đoàn công nghệ đa quốc gia – những đơn vị có ưu thế vượt trội về vốn, công nghệ, quy mô thị trường và mạng lưới toàn cầu. Nhiều doanh nghiệp nội địa, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, khó tiếp cận thị trường quốc tế do hạn chế về năng lực số, khả năng đổi mới và bảo hộ sở hữu trí tuệ.

Thêm vào đó, việc đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực dữ liệu, thanh toán số và bảo mật cũng là rào cản không nhỏ khi Việt Nam tham gia sâu vào chuỗi giá trị số toàn cầu.

Các doanh nghiệp Việt đang chịu áp lực lớn từ những đối thủ công nghệ toàn cầu.

Khó khăn trong tiếp cận nguồn vốn phát triển

Việc huy động vốn cho các dự án công nghệ, đặc biệt là các sáng kiến đổi mới sáng tạo hoặc nghiên cứu phát triển (R&D), còn gặp nhiều trở ngại. Các nhà đầu tư trong và ngoài nước vẫn dè dặt do môi trường pháp lý chưa rõ ràng và rủi ro thị trường cao. Ngoài ra, hệ sinh thái tài chính số, bao gồm ngân hàng số, thanh toán điện tử và công cụ tài chính hỗ trợ đổi mới sáng tạo, chưa được triển khai đồng đều trên cả nước – đặc biệt là ở các vùng sâu, vùng xa.

Hướng đi nào cho nền kinh tế số Việt Nam?

Mặc dù còn nhiều thách thức, Việt Nam vẫn có điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế số, nhờ dân số trẻ, mức độ phổ cập internet cao và cam kết rõ ràng từ Chính phủ trong việc chuyển đổi số quốc gia.

Để tháo gỡ các điểm nghẽn hiện nay, cần đồng bộ các giải pháp sau:

• Đầu tư chiến lược vào hạ tầng số: Ưu tiên triển khai 5G, điện toán đám mây, trung tâm dữ liệu và hạ tầng an ninh mạng. 
• Phát triển nhân lực số chất lượng cao: Kết nối chặt chẽ giữa doanh nghiệp – cơ sở đào tạo – nhà nước để xây dựng chương trình đào tạo theo nhu cầu thực tế. 
• Hoàn thiện khung pháp lý linh hoạt: Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật phù hợp với thực tiễn công nghệ, đảm bảo tính minh bạch và khả thi. 
• Tăng cường bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ và dữ liệu: Xây dựng hệ thống bảo vệ sáng chế, giải pháp công nghệ và dữ liệu cá nhân hiệu quả. 
• Đẩy mạnh hợp tác quốc tế: Tận dụng các hiệp định thương mại, thu hút vốn đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ cao và hạ tầng số. 

Kết luận

Kinh tế số là cơ hội nhưng cũng là phép thử đối với năng lực thể chế, hạ tầng và nguồn lực của Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới. Việc nhận diện và chủ động giải quyết các thách thức về hạ tầng, nhân lực, pháp lý, cạnh tranh và tài chính sẽ là nền tảng quan trọng giúp Việt Nam xây dựng một nền kinh tế số độc lập, hiện đại và hội nhập sâu rộng với thế giới.